“TINAWANAN AKO NG LAHAT DAHIL MAHIRAP AKO — PERO SA ARAW NG KASAL NG ANAK KO, NALAMAN NILA KUNG SINO TALAGA AKO.”
Ako si Rosa Delgado, 55 anyos, isang naglalaba sa ilog at nagtitinda ng gulay sa palengke. Buong buhay ko, kahirapan ang kaibigan ko. Walang sariling bahay, walang lupa, walang ipon. Pero may iisang yaman ako na hindi nila kayang bilhin—ang anak kong si Marco. Siya ang dahilan kung bakit kahit sugatan ang kamay ko sa paglalaba, kahit basag ang likod ko sa pagbubuhat, hindi ako sumusuko.
I. ANG ANAK NA SINUMUGOD KO PARA SA KANIYANG PANGARAP
Simula bata pa si Marco, sinabi ko sa sarili ko: “Hindi siya tatanda na katulad ko.” Tuwing umaga, gigising ako ng alas-tres para mag-igib ng tubig. Maglalaba hanggang mamula ang kamay. Magbebenta ng gulay sa init ng araw. Lahat ng kinikita ko, para sa matrikula niya, para sa libro, para sa sapatos niya.
Pero kahit anong gawin ko, mababa pa rin tingin ng tao sa’kin. “Labandera lang.” “Walang pinag-aralan.” “Walang mararating.” Nasasanay na ako sa sakit. Hanggang makarating si Marco sa kolehiyo. Scholar. Top student. Doon ko naisip, “Sulit lahat.”
II. ANG ARAW NA PINAGTAWANAN AKO SA KASAL
Nang ikakasal na siya, inimbitahan ako sa isang mamahaling hotel. Unang beses ko pumasok sa ganong lugar. Suot ko lumang bestida, sapatos na may gasgas, at bag na halos mapunit. Sa lobby pa lang, narinig ko na ang bulungan. “Nanay niya ‘yan?” “Mukhang katulong.” “Nakakahiya.”
Pero tiniis ko lahat. Dahil kasal ng anak ko ‘yon. Hindi ko pwedeng sirain ang araw niya. Tahimik lang akong umupo sa likod.
III. ANG SANDALING GUSTO KO NANG UMALIS
Habang nagsasalita ang mga magulang ng bride, puro papuri sa yaman nila, sa connection nila, sa negosyo nila. Wala man lang banggit sa’kin. Para akong hangin. Gusto ko nang tumayo. Gusto ko nang umalis. Pero nanatili ako.
Hanggang tinawag sa entablado ang nanay ng groom. Ako.
Nanginginig ang tuhod ko. Nanginginig ang kamay ko. Lahat ng mata nasa akin.
IV. ANG SEKRETONG IKINAGULAT NG LAHAT
Kinuha ko ang microphone. Huminga ako nang malalim. At sa unang pagkakataon, nagsalita ako sa harap ng maraming mayayaman, maraming edukado, maraming mapangmata.
“Sino ba ako?” sabi ko. “Ako si Rosa. Labandera. Tindera. Walang diploma. Pero ako ang nagpaaral sa anak ko.”
Binuksan ko ang bag ko. Inilabas ko ang mga lumang resibo. Resibo ng matrikula. Resibo ng proyekto. Resibo ng boarding house. Resibo ng lahat ng sakripisyo ko.
“At hindi lang iyon,” dagdag ko. “Lahat ng donation na ipinagmamalaki ng kompanyang pinapasukan ng anak ko… ako ang unang nagbigay ng puhunan doon gamit ang naipon kong barya-barya.”
Tahimik ang buong hall. Walang tumawa. Walang bumulong.
V. EPILOGO – ANG PAGYUKO NG MGA TAONG DATI’Y NANLAIT
Bumaba ako sa entablado. Umiiyak si Marco. Ni-yakap niya ako sa harap ng lahat.
“Ma… ikaw ang pinakamayamang tao sa mundong ito.”
At ang mga taong kanina’y nanlait sa’kin? Nakatayo na sila ngayon. Nakappalakpak. Ang iba umiiyak. Ang iba yumuyuko ang ulo.
ARAL
Hindi nasusukat sa damit ang halaga ng tao. Hindi nasusukat sa pera ang dignidad. At minsan, ang pinakatahimik na nanay… siya pala ang pinakamalakas.
