Ang pangalan niya ay Marites, tatlumpu’t siyam na taong gulang — payat, maitim ang balat dahil sa araw, at sanay sa hirap ng probinsya.
Limang taon na mula nang umalis ang asawa niyang si Rogelio, nangakong magtatrabaho sa Maynila bilang karpintero.
Tuwing magpapadala ito ng pera noon, lagi niyang sinasabi:

“’Pag nakaipon ako, isusunod ko kayo ng anak natin.”

Pero makalipas ang limang taon — wala nang pera, wala nang tawag, wala nang balita.
Ang naiwan lang kay Marites ay isang larawan nilang tatlo, at pangakong parang hangin — naririnig, pero hindi mahawakan.

Hanggang sa isang araw, napagdesisyunan niyang hanapin siya.
Bitbit ang maliit na bag at ang anak niyang si Randy, walong taong gulang, lumuwas sila papuntang Maynila —
umaasang makikita nilang muli ang lalaking dati nilang sinasandigan.

---

ANG PAGLALAKBAY NG PAG-ASA

Mainit ang araw, siksikan ang bus, at bitbit ni Marites ang pagod at kaba.
Hawak-hawak ni Randy ang lumang litrato ng tatay niya.

“Ma, mabait pa rin po ba si Papa?”
“Oo naman, anak. Sigurado akong miss ka na niya.”

Ngunit sa loob ng puso ni Marites, may takot.
May mga sabi-sabi kasing may bago nang pamilya si Rogelio sa lungsod.
Ayaw niyang maniwala — pero gusto niyang makita ang katotohanan.

Pagdating nila sa Maynila, ilang araw silang naghanap.
Sa ilalim ng araw, sa mga construction site, sa mga barracks ng mga trabahador — paulit-ulit niyang tinatanong:

“Kilala n’yo po ba si Rogelio Mendoza?”
Hanggang sa may isang lalaki na nagsabi:
“Ah… si Rogelio? Nasa may Pasay na ‘yon. May karinderya ‘yung asawa niya doon.”

Nabigla siya.
“Asawa?”

Pero kahit masakit, naglakad pa rin siya.
Kasi kailangan niyang malaman — kahit pa masaktan siya.

---

ANG PAGKIKITA

Pagdating nila sa Pasay, nakita nila ang maliit na karinderyang maraming tao.
Nasa loob, nakangiti, malinis ang damit, at mukhang masagana — si Rogelio.
Katabi niya ang isang babaeng maganda, nakasuot ng alahas, at may hawak na bata.

Tumigil si Marites sa labas, nanginginig ang kamay.

“Anak… siya si Papa mo.”

Ngumiti si Randy, masigla.

“Papa!” sigaw niya habang tumatakbo papasok.

Lahat ng tao napatingin.
Si Rogelio, napahinto.
At sa harap ng lahat, hindi siya ngumiti.

“Sino kayo?” malamig na tanong niya.
“Rogelio, ako ‘to… si Marites. At ‘eto si Randy, anak mo!”

Tinitigan niya sila — mula ulo hanggang paa.
Napangiwi ang babaeng katabi niya.

“Yan ba ‘yung sinasabi mong pamilya mo sa probinsya? Dumi pa rin nila, no?”

Lahat ng tao natahimik.
Si Rogelio, napayuko, tapos tumingin kay Marites.

“Pakiusap, umalis na kayo. Wala kayong karapatang guluhin ang buhay ko ngayon.”

“Rogelio…” nanginginig na sabi ni Marites,
“ikaw lang ang meron kami.”

“Hindi ko kayo kilala,” sagot niya, sabay talikod.

At doon, sa harap ng mga tao, hinila ng bagong asawa ni Rogelio si Randy palabas.
Naiwan silang mag-ina sa kalsada — umiiyak, walang makain, walang matulugan.

---

ANG GABI NG PAGKAWALA

Gabi na.
Nakatulog si Randy sa bangketa, yakap ang lumang litrato ng pamilya nila.
Si Marites, nakatingala sa langit, umiiyak nang walang tunog.

“Panginoon, bakit ganito? Hindi ba sapat ang pag-ibig ko?”

Ngunit sa gitna ng lahat ng sakit, bumulong si Randy habang natutulog:

“Ma, ‘wag kang mag-alala… paglaki ko, bibili ako ng bahay. Para hindi na tayo matulog sa daan.”

At sa mga salitang iyon, muling nabuhay ang lakas ni Marites.

Kinabukasan, naghanap siya ng trabaho.
Naglaba, naglinis, nagbenta ng prutas — kahit ano, basta makakain sila.
Sa bawat paghuhugas ng plato, sinasabi niya sa sarili:

“Hindi ako mamamatay sa awa. Lalaban ako.”

---

ANG PAGBABALIK NG PANAHON

Lumipas ang labinlimang taon.
Si Randy, lumaking matalino, nakatapos bilang architect sa tulong ng sariling pagsisikap at scholarship.
At isang araw, inimbitahan niya ang ina niya sa isang malaking proyekto —
isang bagong gusali na itatayo sa Pasay.

Pagdating nila doon, nagulat si Marites.
Ang karinderyang pag-aari ni Rogelio at ng babae noon — ay parte na ng lupang papasukin ng kompanya ni Randy.

Lumabas mula sa crowd ang isang matandang lalaki — payat, nakatungkod, at halatang naghirap.
Si Rogelio.
Kasama niya ang batang babae na dati niyang anak sa pangalawang asawa.

Nagtama ang mga mata ni Marites at Rogelio.
Tahimik. Mabigat.

Nilapitan ni Rogelio si Randy, hindi alam na anak niya iyon.

“Sir, pasensya na… magtatanong lang sana kung may trabaho pa po dito.”

Ngumiti si Randy, magalang.

“May trabaho ka po — sa kusina. Pero bago ‘yon… gusto kong ipakilala sa’yo ang boss ko.”

Tumalikod si Randy, at tinuro ang babae sa likod niya.

“Siya po — ang mama ko.”

Nanlaki ang mata ni Rogelio.

“Marites… anak…”

Tumulo ang luha ni Rogelio.
Lumuhod siya sa harap nila.

“Patawarin n’yo ako… Wala nang araw na hindi ko pinagsisihan ‘yung ginawa ko.”

Tahimik lang si Marites, pero ang mga mata niya puno ng awa.

“Rogelio, matagal na kitang pinatawad. Pero hindi ko na kailangan ng asawa.
Ang kailangan ko lang — ay ama na handang mahalin ang anak niya.”

Tumingin si Randy sa kanya, ngumiti.

“Pa, gusto kong matutunan mo ulit kung paano maging tao. Hindi para sa amin — kundi para sa sarili mo.”

At sa harap ng mga manggagawa, umiiyak ang lahat.
Ang lalaking minsang tumalikod sa pamilya niya, ngayon ay nakaluhod, niyayakap ang anak na dati niyang ikinaila.

---

ANG PAGWAWAKAS

Pagkalipas ng ilang buwan, tinanggap ni Randy ang ama bilang simpleng empleyado sa construction site.
Araw-araw, kumakain silang tatlo sa isang maliit na mesa.
Walang yaman, pero may kapayapaan.

At isang gabi, habang nagkakape sila, sabi ni Rogelio:

“Marites, hindi ko na mababawi ang nakaraan. Pero salamat, kasi binigyan mo pa rin ako ng pagkakataong maging ama.”

Ngumiti si Marites, tumingin sa anak niya.

“Hindi ako nagalit, Rogelio. Kasi ‘yung anak natin — siya na ang naging dahilan para mapatawad kita.”

At habang tumatawa si Randy sa tabi nila,
sa unang pagkakataon, si Marites ay nakaramdam ng tunay na tahanan.