“‘KUNIN MO NA ANG ANAK KO…’ SABI NG GUTOM NA BALO.
‘KUKUNIN KO KAYO PAREHO,’ SAGOT NG MAHIRAP NA MAGBUBUKID —
AT ANG SUMUNOD NA NANGYARI AY NAGPAIYAK SA BUONG BARRIO.”
ANG BABAENG HALOS SUMUKO SA MUNDO
Ako si Lina, 29, isang balo.
Tatlong taon pa lang ang nakalipas mula nang kunin ng aksidente ang asawa ko—
ang tanging taong kasama ko sa maliit naming kubo,
ang tanging may lakas magbungkal ng lupa at magdala ng pagkain.
Pagkamatay niya, ako ang naiwan sa isang maliit na anak—
si Baby Arno, tatlong taong gulang, payat, mahina, laging umiiyak dahil sa gutom.
Nawala ang kita.
Nawala ang lakas.
Nawala ang pag-asa.
Isang gabi, pagkatapos ng tatlong araw na halos walang kain,
naupo ako sa gilid ng daan, yakap-yakap si Arno,
na halos hindi na umiiyak dahil wala nang lakas.
Nakatingin ako sa mga taong dumadaan.
Pero wala ni isa ang tumigil.
Ang iba lumingon pero umiwas.
Ang iba nagbulong:
“Kawawa naman.”
Pero hanggang bulong lang.
Hanggang may lumapit na lalaki.
Maruming pantalon.
Punit na t-shirt.
Sunog sa araw.
Manipis, payat, at halatang kasing-hirap ko.
Si Tomas, ang pinakahirap na magsasaka sa baryo.
Wala siyang asawa.
Wala siyang anak.
Wala siyang pag-aari kundi maliit na barong-barong at dalawang kalabaw na payat.
Pero siya ang unang lumapit.
“Lina… kumain na ba kayo?”
Umiling ako.
Hindi ko kayang magsalita.
Hawak niya ang maliit na supot—
kanin at gulay na galing sa sariling ani.
Inilapit niya ito kay Arno.
Pero parang tinusok ang puso ko.
Hindi ko na kayang makita ang anak kong nagugutom.
ANG SALITANG NABITIWAN KO DAHIL SA MATINDING PIGHATI
Nanginginig ang kamay ko habang pinapanood si Tomas na pinapainom si Arno ng sabaw.
At doon, sa gitna ng gutom,
takot,
at kahihiyan,
nabitiwan ko ang salita na hindi ko inakalang sasabihin ko sa buong buhay ko.
“Tomas… kung gusto mo… kunin mo na ang anak ko.”
Napatingin siya sa akin, nagulat.
Parang tinamaan ng kidlat ang puso niya.
Pero hindi dahil nananadya ako.
Hindi dahil gusto kong ipamigay ang anak ko.
Kundi dahil…
“Hindi ko kayang makita siyang nagugutom.
Ayaw kong mamatay siya sa kamay ko…”
Doon ako tuluyang umiyak.
Lumuhod ako sa lupa.
Wala nang dignidad.
Wala nang lakas.
Si Tomas, tahimik.
Hinintay niya akong umiyak sa balikat niya, kahit ang damit niya ay basa na ng luha ko.
Matapos ang ilang minuto,
hinawakan niya ang kamay ko.
At ang sinabi niya…
hindi ko makakalimutan habambuhay.
ANG SALITANG NAGBAGO NG KAPALARAN NAMIN
“Lina… kung kukunin ko ang anak mo…”
huminga siya nang malalim—
“…kukuhanin ko ikaw din.”
Napatingin ako sa kanya.
Hindi ko alam kung tama ba ang narinig ko.
“Hindi ko kayo iiwan.
Hindi ko kukunin si Arno para ihiwalay sa ’yo.
Kukunin ko siya kasama ka… kung papayag ka.”
Laglag ang luha ko.
Parang nabiyak ang dibdib ko sa sakit at pag-asa na sabay pumasok.
“Tomas… bakit?
Wala kang obligasyon sa’min.
Wala kang pera.
Wala kang kahit ano.”
Ngumiti siya—
yung ngiting hindi ko nakita sa kahit sinong lalaki noon.
“Pero may puso ako… at may lakas pa ako para magtrabaho.”
Hinawakan niya ang kamay naming mag-ina.
“Kung ako lang ang meron sa mundo, ibibigay ko sa inyo.”
ANG SAKRIPISYONG HINDI SINUKO NI TOMAS
Simula noon,
hindi na kami natulog nang gutom.
Araw-araw:
• Si Tomas ang nagbubungkal ng lupa.
• Ako ang nagluluto sa maliit niyang kusina.
• Si Arno ang nasa gitna naming dalawa—nakangiti na muli.
Pero hindi madali ang lahat.
Maraming araw na wala kaming ulam.
Maraming araw na naglalakad kami ng isang oras upang kumuha ng tubig.
Maraming araw na inuulan kami habang nagtatanim.
At si Tomas?
Hindi nagreklamo.
Hindi napagod.
Hindi umalis.
Isang gabi, habang natutulog si Arno,
tinanong ko siya:
“Tomas… bakit mo ginagawa ’to?
Hindi naman kita asawa… hindi ka naman tatay ni Arno.”
Huminga siya nang malalim, tumingin sa bituin.
“Dahil kahit walang papel, walang kasal, walang pangalan…
kaya kong maging ama…
at kaya kong mahalin ka…
nang higit pa sa kahit anong meron ako.”
Tumulo ang luha ko.
Hindi dahil sa lungkot—
dahil sa unang beses,
may lalaki na hindi kami iniwan sa hirap.
ANG HIMALA NG PAG-IBIG NA HINDI SINUKO
Pagkalipas ng ilang buwan,
nagsimulang gumanda ang ani namin.
Nagbenta kami ng gulay sa palengke.
Nakapag-ipon.
Nakapagpaayos ng barong-barong.
At unti-unting nagsimulang gumaan ang buhay.
Hanggang isang araw,
lumuhod si Tomas sa harap ko,
habang si Arno nakatulog sa kandungan ko.
Hawak niya ang maliit na singsing—
hindi mamahalin,
hindi magarbo,
pero puno ng dugo’t pawis.
“Lina…
noong sinabi mong ‘kunin mo na ang anak ko,’
akala ko masisira ang puso mo.
Pero ang totoo…
doon ko nakita kung gaano ka katapang bilang ina.”
“Gusto mo ba…
na buuin nating dalawa ang pamilya mo?”
Hindi ko mapigilang umiyak.
“Tomas… ikaw ang pamilya namin.”
At sa ilalim ng punong-kahoy,
sa harap ng dilaw na buwan,
tinanggap ko ang pag-ibig ng lalaking walang kayamanan,
pero may puso na hindi ko matumbasan kahit anong ginto.
ARAL NG ISTORYA
Hindi kayamanan ang hinahanap ng pusong sugatan—
kundi taong handang samahan ka kahit wala ka nang maibigay.Ang kahirapan kayang laktawan—
pero ang pag-iwan, hindi na iyon maibabalik.Mas mayaman ang taong may tapang magmahal sa hindi niya kadugo.
